Марына Адамовіч: Уся турма раўла і крычала «Жыве Беларусь»

Дзень нараджэння палітвязня Мікалая Статкевіча традыцыйна адсвяткавалі феерверкам каля сцен турмы.

Што вядома пра варункі, у якіх ён знаходзіцца? На пытанні Radio France Internacional адказвае Марына Адамовіч, жонка палітвязня Мікалая Статкевіча.

Увечары ў яго дзень нараджэння неба над Магілёўскай турмой нумар 4, дзе адбывае пакаранне экс-кандыдат у прэзідэнты, было расквечана феерверкам. Салют арганізавалі дэмакратычныя актывісты і неабыякавыя грамадзяне, якія такім чынам адзначылі 57-мы дзень нараджэння Мікалая Статкевіча і нагадалі яму, што ён не забыты. 12 жніўня палітык адзначыў свой трэці дзень нараджэння за кратамі.

- Мікалай Статкевіч - адзіны з экс-кандыдатаў у прэзідэнты, якія ўдзельнічалі ў прэзідэнцкіх выбарах у Беларусі ў снежні 2010 года, да гэтага часу застаецца ў турме. Што вам вядома пра ўмовы, у якіх знаходзіцца цяпер ваш муж?

- Ужо год і сем месяцаў Мікалай знаходзіцца ў Магілёўскай турме нумар 4. Яму зрабілі больш жорсткім пакаранне і перавялі з калоніі на тры гады ў турму. У першы год ён знаходзіўся ў турме строгага рэжыму. Са студзеня 2013 г. ён знаходзіцца ў той жа турме, у той жа камеры, па-ранейшаму, ужо на працягу года і сямі месяцаў яго не выводзяць у турэмны корпус, а трымаюць у следчым ізалятары. Рэжым яму зменены на так званы звычайны, што дазваляе яму мець «лішніх» паўгадзіны прагулкі ў дзень і адну пасылку ў год. На строгім рэжыме і гэтага не было.

Перавод са строгага рэжыму быў 27 снежня 2012 года, але 25 ліпеня гэтага года з яго быў зняты статус «злоснага парушальніка рэжыму». Праўда, радавалася я нядоўга, таму што ўжо 5 жніўня, яму аб'явілі чарговае спагнанне. Падставай для гэтага стала парушэнне парадку. Ён адчуў недамаганне і нібыта ляжаў у дзённы час папярок ложка. Калі вы сабе ўяўляеце хоць трохі, што такое турэмныя нары, то ляжаць там папярок фізічна немагчыма.

- Чым скончыўся эпізод у санчастцы, які вы апісалі на сваёй старонцы ў фэйсбуку? Што там здарылася? Адкуль у вас гэтая інфармацыя?

- Я не магу выдаваць свае крыніцы інфармацыі. Але, наколькі мне вядома, 3 жніўня, у суботу пасля абеду Мікалай знаходзіўся ў сваёй камеры, сядзеў, прыхінуўшыся да сцяны з-за болю ў шыі. Адкрылася вочка ў дзвярах камеры і ў яго запыталі, ці не захварэў ён. На што ён адказаў «не». Але праз паўгадзіны яго вывелі ў медчастку, вымералі ціск, высветлілася, што падвышаны. Яму была аказаная медыцынская дапамога. Якая гэта была меддапамога, мне невядома. Але на наступны дзень пасля гэтага эпізоду яго стан пагоршыўся, ён страціў прытомнасць, не выключаю, што гэта звязана з выяўленым напярэдадні клопатам. Сусед па камеры барабаніў у дзверы, спрабаваў паклікаць на дапамогу кантралёра ці выклікаць лекара, але хвілін 20 дапамога Мікалаю не аказвалася.

- У якім стане Мікалай сёння вам вядома?

- Спадзяюся, што ў нармальным. Ва ўсякім выпадку тон лістоў ад 8 жніўня быў нармальны. І ўжо 5 жніўня Мікалая выклікалі на нейкую працэдуру, дзе яму было абвешчана спагнанне за тое, што ён у дзённы час ляжаў папярок ложка.

- Як часта вы маеце магчымасць атрымліваць лісты ад Мікалая, ці ўсе вашы лісты даходзяць?

- Не, не ўсе. Але цяперашняя сітуацыя не горшая, чым была раней. Самыя дрэнныя часы былі, калі Мікалай быў у калоніі ў Шклове. Нядаўна я праводзіла рэвізію нашай перапіскі. Са шклоўскай калоніі, я не атрымлівала ад яго лісты 4 месяцы. Гэта было тады, калі пачаўся ціск на палітвязняў, калі вызвалілі палітвязняў, і ён застаўся там адзіны. З жніўня да снежня я не атрымлівала ад яго лісты наогул. Зараз канфіскоўваюцца асобныя лісты. Калі адно, калі два ў месяц. Часам і ўсе праходзяць. Па гэтай прыкмеце я суджу аб ступені ціску і аб знешнім уплыве на адміністрацыю турмы.

- Пра тое, што лісты не даходзяць, вы судзіце па нейкіх нестыкоўка ў перапісцы?

- У нас ёсць дамоўленасці па датах і па днях, калі ён мне піша. Акрамя таго, ён паспеў паведаміць бацьку, што яго ліст да мяне, напісаны 5 жніўня, канфіскаваны.

- 12 жніўня свой 57-мы дзень нараджэння Мікалай Статкевіч адзначыў у турме. Вядома, што неба над турмой было на хвіліну расквечана феерверкам. І зусім выразна былі чуваць залпы салюту. Ці ведаеце вы, ці заўважыў Мікалай гэта, ці хоць неяк адзначыў ён свой дзень нараджэння?

- Наколькі мне вядома, нават у самыя чорныя часы ў КДБ, па ўспамінах тых, хто ўжо выйшаў, у прыватнасці, Ігара Аліневіча, якому атрымалася перадаць на волю свае вельмі горкія, але вельмі дакладныя ўспаміны на свабоду, нават у тых умовах людзі адзначалі маленькія свае святы. Па папярэднім такім датам я ведаю, што такія мікраскапічныя святы адзначаюцца халвічным батончыкам або зефіркай ў атаварцы, калі казаць аб матэрыяльнай частцы.

А што тычыцца эмацыйнага стану, то калі першы раз у дзень нараджэння Мікалая каля Магілёўскай турмы зладзілі феерверк, я была проста ўзрушана. І думаю, што Мікалай быў узрушаны не менш. Мне паведамілі, што турма раўла, віншуючы і выкрыкваючы «Жыве Беларусь!». Гэта значыць, яны ведалі, каго віншавалі, у гонар каго салют. Гэта дорага каштуе. Для мяне гэта было, калі дарэчы так сказаць, шокам. Так што я думаю, што нейкім чынам, хоць бы крыкамі людзі змаглі выказаць Мікалаю сваю падтрымку.

Больш падрабязна я яшчэ не ведаю, як гэта было. Але чыста эмацыйнае, разуменне таго, што за яго лёс хвалюецца вялікая колькасць людзей ... Мікалай гэта ведае. Не гледзячы на ўсе недарэчныя спробы ізаляваць яго, якія пастаянна робяцца. Я вельмі моцна спадзяюся, што своечасова сказанае слова, аповеды аб тых ганебнасцях, якія чыняцца, змушаюць неяк гэта ўсё трохі звярнуць. Я спадзяюся, што хоць нейкую частку ад таго вялікага патоку цёплых слоў у адрас Мікалая ён усё ж атрымае.

- Што вам яшчэ вядома аб цяперашніх умовах утрымання Мікалая Статкевіча?

- Пра ўмовы ўтрымання ў нашай пенітэнцыярнай сістэме за апошнія гады (у значнай ступені дзякуючы культурна-асветніцкай установе «Платформа інновейшн») стала вядома больш, чым некалькі гадоў таму. Плюс сведчанні так званых палітычных, якія выйшлі на волю. Што тычыцца турмы, то я была зусім ўзрушаная, глыбіня гэтага жаху адкрылася для мяне тады, калі я раптам прадставіла, што Мікалай на працягу ўжо амаль двух гадоў ні разу не бачыў дрэва, травы, сонца не з-за кратаў або густой сеткі турэмнага двара .

Гэта ўвесь час шэрыя турэмныя сцены. Краты на вокнах, ды яшчэ адмыслова ўсталяваныя металічныя вейчыкі. Гэта такія пласцінкі, якія закрываюць агляд удалячынь. Погляду даступны толькі маленькі кавалачак неба. Гэтыя прагулкі на пляцоўцы на даху турмы, дзе ўсё вакол выглядае гэтак жа, як у турэмнай камеры, толькі замест столі густая рашотка або сетка, якая зачыняе неба.

Больш за тое, 8 месяцаў Мікалай знаходзіўся ў транзітнай камеры, гэта такі бетонны мяшок, дзе няма нават драўлянай падлогі, які павінен быць у камеры нават па турэмным нормам. І толькі калі ад волкасці ў гэтай камеры пачала адвальвацца тынкоўка, яго перавялі ў нейкую іншую, па меншай меры з драўлянай падлогай.

Што датычыцца харчавання, то першы раз яны ўбачылі падабенства гародніны праз 8 месяцаў пасля заключэння. Гэтай гароднінай апынулася, як ён сказаў «былая капуста» - вараная квашаная капуста. Зняволеныя называюць гэта бігас. Да гэтага ўсю гародніну замяняла сушаная бульба.

Звычайную цыбулю, якая ёсць у спісе дазволеных тавараў для турэмнай крамы, з красавіка па жнівень чамусьці яму не дазвалялі купляць. Наўрад ці гэта забарона была недзе зафіксаваная, хутчэй за ўсё, гэта такі спосаб дробнага паскуднага ціску. У жніўні яны нарэшце на дваіх з суседам атрымалі свае 5 кг цыбулі. Вось і ўся крыніца вітамінаў.

- На якую суму ў месяц Мікалай можа сабе дазволіць прадуктовыя пакупкі ў турэмнай краме?

- З снежні 2011 года па жнівень гэтага года Мікалай мог атаварвацца толькі на 100 000 руб. З пачатку жніўня ён можа выкарыстоўваць 200 000 рублёў, але я не ведаю, што там можна купіць на гэтыя грошы. Відавочна, што асартымент гэтае крамкі фарміруецца з улікам таго, што можа быць там прададзена.

Не пытанне завезці туды сухую каўбасу, але хто ж купіць, калі на гэта ў зняволеных няма грошай... Думаю, што там сціплы набор прадуктаў. Я ведаю, што Мікалай купляе халвічныя батончыкі, таму што яны ўтрымліваюць хоць нейкія натуральныя кампаненты. Купляюць бутэльку аліўкавага алею. Ну, часам, калі плануюцца святы, пачак зефіру. Ну і, вядома, чай, кава. Хоць можна сабе ўявіць, якія яны там па якасці. Гэта ўсё, што я ведаю.

- Мы жадаем вам стойкасці і мужнасці.

- Дзякуй, але калі я чую такія пажаданні, я заўсёды кажу: пажадайце мне лепш не мужнасці, а каб яна мне не спатрэбілася, каб усё гэта як мага хутчэй скончылася, і ўсе палітвязні выйшлі на волю.

Фота: RFE/RL