Калі вызваляць беларускіх палітвязняў?

Пра таемныя перамовы Лукашэнкі з Дзярждэпам ЗША.

Пра таемную сустрэчу ў Менску «на траіх» — Аляксандра Лукашэнку, старшыню КДБ Беларусі Івана Церцеля і намесніка памочніка дзяржсакратара ЗША Крыса Сміта — беларускія афіцыйныя медыі не паведамілі ні слова. Сам Сміт у інтэрв'ю CNN расказаў, што прыязджаў на «спецаперацыю»: «Гэта была спецыяльная аперацыя, падчас якой мы перасеклі мяжу Беларусі і паехалі ў Менск сустрэцца з беларускімі калегамі, якія прывезлі траіх зняволеных. Іх перадалі нам, і мы павезлі іх у Літву».

Са слоў Сміта, гэта быў проста жэст добрай волі з боку Лукашэнкі, і ніякіх зваротных дзеянняў з боку ЗША на вызваленне не будзе. А трое вызваленых - гэта грамадзянін ЗША і Украіны Мікалай Шугаеў, які жыў у Беларусі з 2020 года, былы карэспандэнт беларускай службы Радыё Свабода Андрэй Кузнечык і шматдзетная маці з Пінска Алена Маўшук, якая ніякага дачынення да ЗША не мае. Было відавочна, што мэтай паездкі Сміта ў Менск было нешта іншае.

Пры ўсіх амерыканскіх сямейных каштоўнасцях наўрад ці чыноўнікі Дзярждэпа ірванулі б у Беларусь вызваляць шматдзетных маці, каб вярнуць іх у сем'і. Тым больш што муж Алены Маўшук застаецца ў зняволенні і ўз'яднання сям'і не адбылося. А калі гаворка ішла пра вызваленне грамадзян ЗША і журналістаў амерыканскіх медый, дзеля якіх, несумненна, такі візіт быў бы ўхвалены Белым домам, пры чым тут Маўшук?

Тры чалавекі на волі – гэта цудоўна, але наўрад ці менавіта дзеля іх Крыс Сміт ехаў на «спецаперацыю» ў Беларусь.

Пра тое, што Сміт сустракаўся ў Менску з Лукашэнкам і Церцелем, стала вядома таксама не з беларускіх афіцыйных медыяў, а з суботняга артыкула ў The New York Times. Журналістам NYT Крыс Сміт нічога не расказваў пра паездку, але тэкст заснаваны на выцеку інфармацыі пасля сустрэчы Сміта з заходнімі дыпламатамі ў Вільні. З імі Сміт падзяліўся дэталямі сваёй неафіцыйнай сустрэчы з Аляксандрам Лукашэнкам і Іванам Церцелем, падчас якой стала магчымай вялікая ўгода: вызваленне значнай колькасці палітвязняў у абмен на паслабленне санкцый супраць беларускіх банкаў (пад санкцыі патрапілі не ўсе беларускія банкі, а толькі тыя, якія звязаныя з расейскім капіталам) і экспарт. Сміт таксама спытаў Лукашэнку, ці гатовы той спыніць рэпрэсіі, і Лукашэнка адказаў станоўча.

На наступны дзень пасля публікацыі ў The New York Times тэлеграм-канал "Беларуская выведка" ("Беларуская выведка"), які публікуе разнастайныя выцекі з сілавых структур, напісаў, што нібыта яшчэ на пачатку лютага ў адміністрацыі Лукашэнкі адбылася нарада, на якой абмяркоўваўся паэтапны план вызвалення палітзняволеных. План гэты, сцвярджаюць аўтары, прадугледжвае чатыры этапы вызвалення паводле прынцыпу «крок у абмен на крок», прычым вызваленыя з трэцяй і чацвёртай хвалямі не змогуць з'ехаць з Беларусі і фактычна застануцца закладнікамі. Акрамя таго, калі верыць «тэлеграм-выведчыкам», Лукашэнка даручыў старшыні КДБ Церцелю вывучыць спіс грамадзян ЗША, якія рэгулярна наведваюць Беларусь, з мэтай вызначыць патэнцыйных закладнікаў, якіх можна будзе затрымаць і вытаргаваць больш, чым мяркуецца ў рамках перамоў з амерыканскай адміністрацыяй.

18 лютага старшкя дарадца прэзідэнта Літвы Аста Скайсгірытэ заявіла, што Еўрапейскі звяз прытрымліваецца больш жорсткай пазіцыі ў дачыненні да санкцый супраць рэжыму Лукашэнкі, чым ЗША. А паколькі пастанова аб санкцыях прымалася еўрапейскай супольнасцю, дык і пастанова аб змякчэнні санкцый павінна прымацца на ўзроўні ЕЗ.

Транзіт беларускіх угнаенняў праз тэрыторыю Літвы дзейнічаў да 1 лютага 2022 года - пры тым, што ЗША ўвялі санкцыі супраць "Беларуськалія" ў 2021 годзе. Але 12 студзеня 2022 года ўрад Літвы зацвердзіў выснову камісіі для праверкі ўгод стратэгічных прадпрыемстваў, і кантракт "Літоўскіх чыгунак" з "Беларуськаліем" на перавозку ўгнаенняў (груз накіроўваўся ў порт Клайпеды, адкуль морам адыходзіў да пакупнікоў) быў скасаваны. У снежні мінулага года "Беларуськалій" падаў пазоў супраць Літвы ў рамках міжнароднага інвестыцыйнага арбітражу.

Шкоду ад спынення транзіту ўгнаенняў праз тэрыторыю Літвы дзяржаўная калійная кампанія ацэньвае на 12 мільярдаў даляраў. Так што санкцыі, безумоўна, працуюць.

Можна бясконца глядзець на агонь, ваду і падлічваць шкоду ад санкцый. Але ў гэтым выпадку нельга забывацца на адну важную рэч: выцек інфармацыі наконт таемных перамоў з Лукашэнкам небяспечны для закладнікаў. Магчыма, словы Асты Скайсгірытэ аб тым, што пазіцыя ЕЗ больш жорсткая, чым амерыканская, прадыктаваны яшчэ і досведам, які ўжо быў у еўрапейцаў. І тое, што адбываецца зараз, вельмі падобна на даўнюю гісторыю спробы вызваліць палітвязняў.

У 2011 годзе ў беларускіх турмах пасля масавых пратэстаў сядзелі яшчэ не тысячы палітвязняў, як зараз, а дзясяткі. Па беларускай тэлевізіі круціліся спехам падрыхтаваныя прапагандысцкія фільмы пра страшных змоўшчыкаў, якія хацелі зрынуць канстытуцыйны лад з дапамогай Польшчы, Літвы і Амерыкі. Увесну 2011 года ў Менску ішлі суды, выносіліся прысуды, палітвязняў этапавалі ў калоніі, Еўразвяз і ЗША ўводзілі санкцыі. А ў канцы лета ў Менск таемна прыехаў міністр замежных спраў Балгарыі Мікалай Младэнаў — у якасці перамоўніка.

Як і зараз, ніякіх афіцыйных паведамленняў аб візіце і аб сустрэчы з Лукашэнкам не было. А потым адбыўся выцек: польская газета Rzeczpospolita напісала аб візіце міністра. Размова ішла аб тым, што Младэнаў таемна прыехаў у Менск весці перагаворы ад імя Еўрапейскага звязу. Ён абяцаў у абмен на вызваленне палітвязняў два мільярды еўра дапамогі ад ЕЗ і нармалізацыю стасункаў. А ліст, які Младэнаў па выніках сваёй паездкі напісаў Вярхоўнаму прадстаўніку ЕЗ Кэтрын Эштан, быў апублікаваны Reuters (цяпер старонка недаступная) і пайшоў гуляць па рэдакцыях беларускіх медыя і блогах.

Младэнаў пісаў, што сустрэча з Лукашэнкам 26 жніўня доўжылася дзве з паловай гадзіны і па яе выніках Лукашэнка паабяцаў да канца верасня — пачатку кастрычніка вызваліць усіх палітвязняў, а ў пачатку кастрычніка ў Дзень настаўніка заклікаць грамадства да дыскусіі, арганізаваць круглы стол і заклікаць Еўразвяз накіраваць у Менск. Потым стала вядома, што выцек у прэсу (у выданне Rzeczpospolita) адбылася дзякуючы міністру замежных спраў Польшчы Радаславу Сікорскаму — ён спяшаўся агалосіць дамоўленасць, каб падштурхнуць Лукашэнку да іх выканання.

Але рэакцыя была адваротнай. Лукашэнка цярпець не можа выцекў. Ён любіць дэманстраваць, што кантралюе ўсё, што без яго волі нічога ў Беларусі не адбываецца і што тыя, хто да яго прыязджае, - не роўныя, а просьбіты. За выключэннем Уладзіміра Пуціна, зразумела. Таемныя перамовы, размовы аб фінансавай дапамозе і зняцці санкцый — усё гэта не павінна станавіцца здабыткам грамадскасці, бо супярэчыць яго мэйнстрымным заявам. Лукашэнка любіць казаць, што Захад сам сябе перахітрыў і сам пакутуе праз санкцыі супраць Беларусі, а краіна пад яго мудрым кіраўніцтвам выстаяла, развіваецца і квітнее. У той час як Захад, зразумела, тоне ў бездані крызісу і здыхае без беларускіх угнаенняў. І раптам - таемныя перамовы, згода выпусціць уласных ворагаў на волю, толькі б знялі санкцыі? Не, гэтага не будзе. “Выкалю сабе вока, і няхай у маёй цешчы будзе зяць крывы”, — гэта пра Лукашэнка.

Тады, пасля таго як таемныя перамовы балгарскага эмісара з Лукашэнкам перасталі быць таямніцай і нават сума на два мільярды еўраў была надрукаваная з падрабязнасцямі на кожным беларускім сайце, ён проста напляваў на ўсе дамоўленасці. Палітвязні не выйшлі. Алесь Бяляцкі выйшаў толькі праз чатыры гады, як і Мікола Статкевіч. Цяпер яны зноў думаюць, у Бяляцкага тэрмін на дзесяць гадоў, у Статкевіча - 14.

Тады, пасля таемных перамоў Лукашэнкі і Младэнава, я таксама паверыла. Неўзабаве пасля выцеку ў нас з мужам было працяглае спатканне ў калоніі, і мы сур'ёзна разважалі, што больш магчымае - вызваленне ў канцы верасня ці ў пачатку кастрычніка.

Ды і амбасадары краін ЕЗ, якія рэгулярна сустракаліся са сваякамі палітвязняў, казалі: "Ну вось яшчэ зусім крыху засталося, мы ж пра ўсё дамовіліся, даслоўна пару дзён ці тыдняў засталося пачакаць". А потым былі бясконцыя этапы, інкамунікада, катаванні.

Так што як журналістка я, вядома, хачу пісаць пра дамоўленасці Сміта і Лукашэнкі — снаваць версіі і прагнозы, меркаваць, калі будзе першы этап выканання абяцанняў і калі апошні, хто выйдзе першым, а каго будуць трымаць да канца. Але як чалавек, які прайшоў турму і пекла чакання блізкага чалавека з лагераў, я разумею, што маўчанне важнейшае - дзеля палітвязняў. Каб не спудзіць, не раздушыць няёмкім словам іх шанец вырвацца з турмы, зараз лепш выконваць цішыню. Прынамсі, пакуль яны не пачнуць выходзіць на волю. І не адзінкамі, а як мінімум сотнямі.

Ірына Халіп, "Новая газета"

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com