Шакавальны даклад пра палітзняволеных жанчын у Беларусі

Лукашэнкаўскі ГУЛАГ параўнальны са сталінскім

Жанчыны-палітвязні ў беларускіх турмах знаходзяцца ў катастрафічным становішчы. Пра гэта на «Пятых чытаннях памяці Арсенія Рагінскага» расказала галоўная рэдактарка сайта Charter97.org Наталля Радзіна. Мерапрыемства, арганізаванае міжнароднай праваабарончай супольнасцю «Мемарыял», адбылося 29 сакавіка ў Бэрліне.

Канферэнцыя атрымала назву ў гонар Арсенія Рагінскага (1946-2017) - гісторыка, палітычнага зняволенага і аднаго з заснавальнікаў Мемарыяла.

Наталля Радзіна выступіла з дакладам, як у беларускіх турмах катуюць палітычна зняволеных жанчын. Сайт Charter97.org падае тэкст выступу:

- Колькі цяпер сярод палітвязняў жанчын, сказаць складана. Былі вядомы імёны амаль двухсот, частка жанчын у гэты момант выйшла на волю. Але колькі яшчэ было ў той самы час арыштаваныя?

Але сякія-такія лічбы ёсць. Са звестак праваабарончага цэнтру «Вясна», са жніўня 2020 года палітычнаму пераслед зазналі больш за 8000 жанчын. Іх не толькі арыштоўвалі і адпраўлялі ў турмы і калоніі, але і прысуджалі:

- да прымусовых прац (так званай «хіміі») у папраўчых установах адкрытага тыпу - фактычна, свайго кшталту канцлагерах;

- прымусовага лячэння ў псіхіятрычных лякарнях;

- так званай «хатняй хіміі», калі палітвязні маюць права пакінуць кватэру толькі для выхаду на працу і знаходзяцца пад пастаянным наглядам міліцыі, якая з'яўляецца для праверак нават ноччу.

- велізарных штрафаў.

Жанчына заўсёды больш уразлівая ў турме. І з натуральных фізіялагічных прычын, і псіхалагічна. Ведаючы гэта, у турмах іх катуюць асабліва моцна. Мэта - прынізіць, растаптаць годнасць, зламаць волю.

У менскім ізалятары на вуліцы Акрэсціна ў 2020 годзе ўмовы ў жанчын былі яшчэ страшнейшыя: затрыманых трымалі ў душных і перапоўненых камерах без прыбіральні, мыла, гігіенічных пракладак, туалетнай паперы, ежы і нават вады. Вось сведчанне адной з былых палітвязняў: «У чатырохасабовай камеры без прыбіральні і вады разам са мной знаходзілася 36 жанчын. Ахоўнікі прымушалі нас раздзявацца дагала, проста каб пазабаўляцца».

У справаздачы, падрыхтаванай Управай Вярхоўнага камісарыята правоў чалавека АНН (УВКПЧ), пацвярджаюцца факты згвалтавання затрыманых і выкарыстання іншых формаў сэксуальнага і гендэрнага гвалту ў дачыненні як да мужчын, так і да жанчын.

У Беларусі дзве калоніі для жанчын - калонія №4 у Гомелі і калонія для так званых жанчын-рэцыдывістак №24 у Рэчыцы.

Усе асуджаныя паводле палітычных матываў жанчыны пазначаныя жоўтымі «экстрэмісцкімі» біркамі. Сама сабой напрошваецца аналогія з жоўтымі зоркамі, якія насілі габрэі ў часы Галакосту.

Такі статут накладае істотныя абмежаванні. З жанчын увесь час здзекуюцца і зневажаюць. З надуманых прычын (не зашпіленыя гузікі, не так завязаная хустка ды іншае) жанчынам выносяць спагнанні: пазачарговае дзяжурства, пазбаўлення чарговай перадачы, пазбаўленне званкоў блізкім, пазбаўленне доўгатэрміновага спаткання, змяшчэнне ў штрафны ізалятар, а за некалькі такіх дробных «парушэнняў на год» турэмны тэрмін).

У гомельскай калоніі жанчыны працуюць на швейнай фабрыцы, шыюць форму сілавікам і вайскоўцам. У тым ліку, вядома, што шылі форму для вайскоўцаў расейскага войска. Нягледзячы на тое, што на прадпрыемстве ўстаноўлены 6-дзённы працоўны тыдзень, часта жанчын прымушаюць працаваць і ў нядзелю.

«Вельмі пыльна, дыхаць няма чым. Тканіна ідзе з хімічнай апрацоўкай. Алергікі і астматыкі там вельмі пакутуюць», - апісвае ўмовы працы былая палітычная зняволеная. Пры гэтым працуюць зняволеныя практычна бясплатна. Адна з жанчын расказала, што ў першы месяц у калоніі атрымала 44 капейкі (10 цэнтаў), у наступным - па 2-3 рублі (менш за 1 еўра).

Таксама жанчыны абавязаныя займацца прыборкай памяшканняў і тэрыторыі калоніі, разгрузкай агародніны, мэблі.

Як паведамляецца ў дакладзе Міжнароднага камітэта ў расследаванні катаванняў у Беларусі, адное з жахлівых пакаранняў у гомельскай жаночай калоніі - клетка, якая знаходзіцца на тэрыторыі калоніі паміж жылой і прамысловай зонамі. Жанчын змяшчаюць у гэтую клетку за адмову выканаць патрабаванні супрацоўнікаў. Жанчыны праводзяць там ад паўгадзіны да 8 гадзін.

Страшней за гэта - штрафны ізалятар, куды жанчын часта змяшчаюць у якасці пакарання.

Што такое штрафны ізалятар? Камера штрафнога ізалятара вельмі маленькая і халодная. Там ёсць толькі драўляная "нара", якая адшпільваецца ад сцяны з 21:00 і да 5:00. Увесь астатні час зняволеным дазволена ці хадзіць па камеры, ці сядзець на каменнай халодным услоне. Пасцель і бялізна не выдаюцца. Шпацыры жанчынам у штрафным ізалятары забароненыя. Ні званкоў, ні пасылак, ні лістоў. Поўная ізаляцыя. Увесь час гарыць святло. Таксама нельга сядзець на падлозе - за гэта могуць дадаць новае спагнанне.

У штрафным ізалятары ўвесь час скразняк і вельмі холадна. Адзенне ў жанчын забіраюць і выдаюць замест яго спецыяльную робу. Пры гэтым панчохі і ласіны забіраюць, таму нават зімой зняволеныя знаходзяцца там з голымі нагамі. Некаторыя знаходзяць выйсце - абмотваць ногі туалетнай паперай. Таксама ўжо цягам некалькіх гадоў на загад адміністрацыі калоніі палітвязням на ноч не выдаюць целагрэйкі, таму накрыцца там няма чым. Такія ўмовы расцэньваюцца як катаванні холадам.

Пры сабе ў штрафным ізалятары дазволена мець толькі туалетную паперу, мыла, маленькі ручнік, зубную пасту і шчотку. Часам зубная паста забароненая і зубы даводзіцца чысціць мылам. Нягледзячы на тое, што ў камеры сыра і холадна, адміністрацыя можа ўтрымліваць там жанчын месяц і нават болей.

Ад маларухомасці і дрэнных умоў у жанчын пачынаюцца праблемы з венамі, ацякаюць ногі, пакутуе мочапалавая сістэма і абвастраюцца іншыя праблемы са здароўем.

І ў ПКТ, і ў штрафным ізалятары харчаванне адрозніваецца ад таго, якое звычайна даюць у атрадах, - яно яшчэ больш беднае. Кормяць, у асноўным, кашамі. Але, напрыклад, не кладуць нават масла. Такія абмежаванні таксама ўплываюць на здароўе, паколькі жанчыны не атрымліваюць ні вітамінаў, ні свежага паветра, а зараз ім яшчэ і недадаюць неабходныя прадукты.

Адміністрацыя калоніі забараняе камунікацыю паміж палітвязнямі, а за абмеркаванні палітычных падзей у краіне іх могуць пакараць дадатковым арыштам ў штрафным ізалятары. Зняволеныя ў калоніі знаходзяцца ў інфармацыйным вакууме. Адзіная крыніца - прапагандысцкія навіны. Таксама зняволеных некалькі разоў на дзень прымушаюць праглядаць не толькі праграмы на дзяржаўнай тэлевізіі, але і спецыяльныя прапагандысцкія відэа на палітычныя тэмы - гэта называецца «рэжымнае мерапрыемства «Вектар».

Акрамя таго, многім жанчынам, асуджаным за «палітыку», забараняюць наведванне клубаў, царквы, спартыўнай залы, а з пачатку поўнамаштабнай вайны ва Украіне заблакавалі перапіску з усімі, акрамя блізкіх сваякоў.

У калоніі жанчынам нельга пры сабе захоўваць большасць лекаў, а ад хранічных захворванняў прэпараты атрымліваюць ад фельчара пасля працяглага чакання ў чарзе. Каб патрапіць да лекара і атрымаць больш сур'ёзную дапамогу, трэба напісаць адмысловую заяву і чакаць сваёй чаргі. Пералік лекаў вельмі абмежаваны, таму многія жанчыны ўвесь час хварэюць і ў іх абвастраюцца хранічныя хваробы. Праз складанасці ў атрыманні лістка непрацаздольнасці жанчыны, хворымі, вымушаны хадзіць на працу, дзяжурствы і прыбіраць снег на дварэ.

Праваабаронцаў таксама шакавалі санітарныя ўмовы ў калоніях, недаступнасць гігіенічных сродкаў. Хадзіць у душ зняволеныя могуць раз на тыдзень на працягу 15 хвілін, за мыццё не ў той дзень караюць. Пра сродкі гігіены жанчыны, у асноўным, павінны клапаціцца самі. Адзін раз на месяц ім выдаюць адзін пакунак пракладак і адзін рулон туалетнай паперы, бывае, што ні таго ні іншага ў краме няма. Пракладкі могуць перадаць у рэчавай перадачы, але яна прадугледжаная раз на паўгода.

«За ўсялякую салідарнасць - адна жанчына дала іншай пракладку, гарбату ці яшчэ нешта - гэта ўжо лічыцца парушэннем, за гэта можа быць спагнанне», - адзначаецца ў дакладзе Міжнароднага камітэта аб расследаванні катаванняў у Беларусі.

Вядома таксама, што адміністрацыя калоній не забяспечвае атрады з ВІЧ-інфікаванымі неабходнымі сродкамі гігіены для захавання правіл гігіены. Так, напрыклад, у атрадах няма антысептыку для апрацоўкі агульных іголак для шыцця, якімі штодня карыстаюцца ўсе зняволеныя. На швейнай фабрыцы, дзе працуюць жанчыны, таксама нічога не апрацоўваецца.

У калоніі №24 для жанчын-рэцыдывістак у Рэчыцы ўмовы яшчэ больш жорсткія. Нядаўна палітычная зняволеная Паліна Шарэнда-Панасюк, якая выйшла на волю, назвала яе «скуралупняй». Там жанчын практычна ўвесь час трымаюць у штрафных ізалятарах і памяшканнях камернага тыпу. Цяпер у гэтай калоніі літаральна забіваюць палітвязняў Вольгу Маёраву, Алену Гнаўк і Вікторыю Кульшу. Сітуацыя катастрафічная. У жанчын сур'ёзныя праблемы са здароўем і ёсць асцярогі, што яны не выйдуць адтуль жывымі. Напрыклад, Вікторыя Кульша некалькі разоў трымала галадоўкі па месяцу, адмаўлялася ад вады, а таксама ўскрывала сабе вены.

Сёння вельмі важна трымаць у фокусе ўвагі сітуацыю з палітвязнямі ў Беларусі як жанчын, так і мужчын. Іх жыцці шмат у чым залежаць ад таго, ці памятаем мы пра іх, ці змагаемся мы за іх вызваленне.

Я вельмі ўдзячна таварыству «Мемарыял» за магчымасць выступіць на гэтай канферэнцыі ў Бэрліне. Усё, што столькі гадоў робіць гэтая арганізацыя, збіраючы сведчанні злачынстваў савецкага рэжыму, вельмі важна. Магу сказаць з асабістага досведу: памяць аб рэпрэсіях у мінулым дапамагае іх перажываць у сучасным свеце. Я чытала мемуары Ларыса Геніьюш, Яўгеніі Гінзбург, Вольгі Адамавай-Сліёзбэрг, Тамары Пяткевіч, Еўфрасінні Керсноўскай, імёны якіх часта гучалі на канферэнцыі. Усведамленне таго, праз якое пекла праходзілі людзі ў сталінскім ГУЛАГу, дае сілы працягваць і не здавацца ні пры якіх абставінах.

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com