Пяць фактаў пра Радаўніцу ў беларусаў

Што можна і што нельга рабіць у гэты дзень паводле традыцый.

Памінальнымі абрадамі можна паўплываць на зямныя і нябесныя сілы. Так лічылі продкі. «Комсомолка» сабрала 5 фактаў пра Радаўніцу (або Раданіцу) – дзень памінання ў праваслаўных на 9-ы дзень пасля Вялікадня. У 2025 годзе Радаўніца прападае на 29 красавіка.

1. Што беларусы рабілі на могілках у Радаўніцу.

Этнолаг Таццяна Кухаронак распавяла, што на могілкі ішлі ўсе сямейнікі, апранутыя, як на свята:

- Жанчыны, яшчэ падыходзячы да могілак, пачыналі галасіць, працягвалі на магіле, прыпадаючы да яе тварам. Затым усе, хто прыйшоў па чарзе, каталі асвячонае яйка па магіле са словамі «Хрыстос уваскрос!». Пачыналі з галоўнага для гэтай сям'і пахавання, потым ішлі да апошніх прыстанкаў сяброў і суседзяў. Потым рассаджваліся вакол адной з магіл, дзе гаспадыня на белым абрусе расстаўляла прынесеныя стравы. На трапезу запрашалі тых, хто пайшоў: «Святыя радзіцелі, хадзіце да нас хлеба і солі кушаць, старыя і малыя». Па кавалачку ўсіх страў адкладалі для памерлых, а ваду ці спіртное для іх адразу вылівалі. Падчас даволі доўгай трапезы ўспаміналі тых, хто пайшоў, а на свежых магілах галасілі.

2. Як продкі ўладкоўвалі магілы

Гісторык Сяргей Грунтоў паведаміў:

- У XIX стагоддзі сяляне на могілках садзіліся на зямлю, а магілу накрывалі абрусам. Так і паміналі продкаў. Столік і лаўка - гэта ўплыў горада, дзе нязвыкла сесці проста на траву ці пясок. Зрэдку ўслончыкі сустракаюцца ў дваранскіх пахаванняў канца XIX стагоддзя. Іх сучасная папулярнасць звязана са звычаем памінальнай трапезы на могілках на Радаўніцу.

3. Як ставіліся да накрытага стала на могілках

Сёння выклікае шмат спрэчак гэты звычай, і сёння характэрны для ўсходу і цэнтра Беларусі. І менавіта там і дагэтуль часцей сустракаюцца лаўкі са столікамі.

- Разумеючы Радаўніцу як сустрэчу родных, трэба ўсведамляць: часта яны [сваякі] едуць здалёку, іх дом можа быць прададзены, і могілкі - адзінае месца сустрэчы, - тлумачыў Сяргей Грунтоў.

Тацяна Кухаронак дадавала: «Там-сям памінаюць продкаў не на магіле, а на краі могілак ці непадалёк ад іх».

Са слоў спецыяліста, негатыў да народнай традыцыі памінальнай трапезы на магіле - вынік паводзін некаторых людзей, якія ператвараюць памінальны стол у гульбу.

- Так ці інакш, але беларусы ўсё часцей адмаўляюцца ад трапез на могілках. А там, дзе традыцыя жывая, скарачаюць набор страў, якія раней лічыліся абавязковымі - напрыклад, куцця, яечня, бліны, булка ці пірог. Або замяняюць хатнія стравы крамнымі прадуктамі.

4. Як продкі прыбіралі магілы

Гэта рабілі напярэдадні Радаўніцы. Магілу прыводзілі ў парадак ад назапашанага прыроднага смецця, абкідалі, абкладвалі новым дзірваном, пяском або зямлёй. Зверху маглі высыпаць крыж.

На надмагільных крыжах мянялі ручнікі, хусткі, фартушкі, стужкі. А самі драўляныя крыжы мянялі толькі тады, калі яны маглі згнісці, але стары пакідалі дагніваць прама на магіле.

- Але людзі ведалі (і ведаюць): мёртвым прыносяць дарункі - з пустымі рукамі ў госці ж не ідуць. У гэтым сэнсе пластыкавыя кветкі традыцыйныя - не па форме, а па змесце. Але ў ХІХ стагоддзі ні іх, ні жывыя кветкі на магілы не неслі. Праўда, дваране часам вешалі на помнік металічныя размаляваныя вянкі, — расказваў Сяргей Грунтаў.

5. Якія забароны дзейнічалі на Радаўніцу

Частку момантаў можна назваць своеасаблівым этыкетам: не шумець, не весяліцца, прыносіць дары, не забываць дні памінання, прасіць тых, хто пайшоў аб дапамозе і заступніцтве. Як правіла, з могілак нічога не прыносілі дадому. На гэта існавала своеасаблівая забарона. Сяргей Грунтоў расказваў:

- Больш забарон тычылася таго, што не забіралі з могілак. Напрыклад, рэшткі ежы пасля трапезы. Многія прадметы і зусім лічылі небяспечнымі - іх маглі выкарыстоўваць у чорнай магіі: пясок з магілы, якая апынулася на паверхні косць…

Таццяна Кухаронак таксама расказвала пра выключэнні з правілаў. Напрыклад, для трапезы абрус клалі на магілу толькі вываратам уверх. Дык вось, дзе-нідзе такі абрус беларусы нават захоўвалі, перамыўшы, і засцілалі на стол ад навальніцы.

- Асаблівым абрусам лічылі той, якой засцілалі магілу бацькі, дзеда ці кагосьці з нядаўна памерлых, - казала этнолаг.

Таксама, дзялілася спецыяліст, у саму Радаўніцу сяляне нічога не сеялі і не саджалі, але маглі, напрыклад, прыбраць з поля камяні. А страў для памінальнай трапезы рыхтавалі няцотны лік.

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com