Не лезьце, Менск - не ваш

Прэч з нашага горада.

Калі Пуцін у Валгаградзе, стоячы побач з Лукашэнкам, пачаў казаць пра герояў абароны Менска, Севастопаля, Сталінграда, я спачатку падумала, што ён проста пераблытаў: ці то Берасцейская цытадэль, ці то, напрыклад, Менская цытадэль – хто іх, беларусаў, разбярэ. Але Берасцейскую цытадэль ён таксама назваў. Так што справа не ў няведанні, ён нічога не пераблытаў. Затое не прагучала назва Адэсы. І ўсё стала зразумела: цяперашняя Адэса – гэта варожы горад, і трэба яго тэрмінова замяніць чым-небудзь надзейным на тэрыторыі хаўрусніка. Хай будзе Менск, што ж можа быць больш надзейным?

Гісторыкі, з якімі я размаўляла пасля гэтай фразы, сказалі ў адзін голас: такога не было нават у савецкай гістарыяграфіі. Так, ствараліся міфы пра герояў-панфілаўцаў, пра складаныя баявых заданні Зоі Касмадзем’янскай або пра моцную падпольную арганізацыю «Маладая гвардыя», якой кіравала Камуністычная партыя. Але на абарону Менска нават у іх фантазіі не ставала.

Цяпер на нашых вачах праз дзесяцігоддзі, калі ўсе легенды савецкай прапаганды развеяныя, ствараецца новы міф – аб абароне Менска. Пры тым, што даўно ўжо ўсе ведаюць: толькі 100-я стралковая дывізія ў раёне Астрашыцкага Гарадка спрабавала некаторы час стрымаць наступ немцаў, хоць кола атачэння ўжо замкнулася. Затое цяпер - «адамкнулася» дзякуючы словам Пуціна падчас іх супольнай з Лукашэнкам паездкі ў Валгаград, які, мяркуючы з усяго, хутка зноў стане Сталінградам. А ў нас, акрамя Лініі Сталіна, пабудуюць яшчэ якую-небудзь лінію, завязуць калядоўшчыкаў і будуць распавядаць пра абарону Менска.

Яшчэ жывыя, дарэчы, менчукі, якія дзецьмі ўцякалі разам з мамамі і бабулямі з Менска – горада, пакінутага кіраўніцтвам яшчэ да таго, як немцы дайшлі да Баранавічаў. Потым была партыйная хлусня першага сакратара Беларускага ЦК Панцеляймона Панамарэнкі, які распісваў у газеце «Праўда», як рабочы клас Беларусі згуртаваўшыся вывез усе прадпрыемствы ў эвакуацыю, і немцам дасталіся толькі пустыя бязлюдныя гарады. Толькі значна пазней, у 1959 годзе, менскія падпольшчыцы напішуць ліст у ЦК КПСС аб уцёках Панамарэнкі з дыванамі і кветкавымі гаршкамі на вачах у гараджан. Тады ж, у 1959 годзе, паступова пачнецца рэабілітацыя менскага падполля.

Самай вялікай загадкай для мяне ў савецкай гістарыяграфіі было пытанне: чаму пасля вайны СССР прынцыпова ігнараваў супраціў на тэрыторыі Беларусі? У мяне дагэтуль, калі шчыра, няма адказу. Гэта выглядае нелагічна. Пасля вайны гераізавалі ўсіх запар, на кожны хлеў вешалі мемарыяльную дошку, а ў гэты час многія ўдзельнікі менскага падполля сядзелі ў лагерах. Той жа Панамарэнка, які ўцёк з Менска, паўтараў, што ніякага падполля партыя не стварала, а значыць, гэта дзейнічаюць агенты гестапа. І пасля вайны менчукі, якія пад носам у акупантаў арганізоўвалі дыверсіі і друкавалі ўлёткі, былі проста арыштаваныя як памагатыя фашыстаў. Тое ж самае, дарэчы, адбылося з абаронцамі Берасцейскай цытадэлі - ацалелыя былі спачатку ў палоне, а потым у ГУЛАГу.

Ну дапусцім, не падабалася Савецкім ідэолагам, што адным з арганізатараў і лідараў менскага падполля быў Ісай Казінец. Габрэй, чужы, не тытульны. Але быў жа яшчэ і Іван Кавалёў - чыстай вады, правільнага паходжання, Чачэрскі ўраджэнец. Але не, нават пасля арышту і гібелі ў 1943 годзе Кавалёва пасмяротна працягвалі разглядаць як агента гестапа і рэабілітавалі толькі ў 1990 годзе. Калі б не кніга Івана Новікава «Руіны страляюць ва ўпор», магчыма, пра Менскае падполле так ніхто б і не даведаўся. І калі б не кніга Сяргея Смірнова «Берасцейская цытадэль», пра герояў цытадэлі таксама ніхто не ведаў бы. Але гэта былі ўжо шасцідзясятыя. Праз дваццаць гадоў пасля вайны, праз дзесяць гадоў пасля лагераў, праз некалькі гадоў пасля рэабілітацыі. Гісторыі беларускіх герояў прадзіраліся праз катаванні ў гестапа, праз калючы дрот у сталінскіх лагерах, праз хлусню тылавых партыйных пацукоў, якія прысвоілі сабе іх подзвіг. Цяперашнія пацукі сапраўды гэтак жа лезуць бруднымі лапамі ў гісторыю, спрабуючы ўсталяваць там свае парадкі, зрабіць яе зручнай і гнуткай. Не лезьце. Менск - не ваш.

Зрэшты, я, здаецца, зразумела, навошта патрэбны міф пра гераічную абарону Менска. Цяпер Лукашэнка, які распавядае пра тое, што ягоны бацька загінуў на вайне, зможа называць нават час і месца: загінуў у сорак першым падчас абароны Менска. Дзякуй Пуціну за падказку.

Ірына Халіп, адмыслова для Charter97.org

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com